کد مطلب:307 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:226
حقوق و تکالیف پدر و مادر و فرزندان
(مسأله 3007) «واجب النّفقه» به كسی می گویند كه مخارج او ـ به ترتیبی كه بیان می شود ـ بر انسان واجب باشد. افراد واجب النّفقه سه دسته هستند:
اوّل: زن دائم، و همچنین زن موقّتی كه هنگام اجرای عقد شرط نفقه كرده باشد.
دوم: پدر و مادر و همچنین پدران و مادران آنان، هر چه بالا روند.
سوم: فرزندان و نیز اولاد آنان، هرچه پایین روند.
(مسأله 3008) بجز سه دسته ای كه در مسأله قبل بیان شد، خویشاوندان دیگر همچون برادر، خواهر، عمو، عمّه، دایی، خاله و اولاد آنان، واجب النّفقه نیستند ولی مستحب است در صورتی كه نیازمند باشند و انسان توانایی داشته باشد، نفقه آنان را نیز بدهد.
(مسأله 3009) احكام نفقه زن در مسأله 2881 و بعد از آن گذشت، ولی مخارج دو دسته دیگر در صورتی واجب می شود كه خود آنها مال و توانایی كسب و كار نداشته باشند و انسان علاوه بر توانایی، نزدیك ترین فرد به آنان باشد و یا ـ به ترتیبی كه در مسأله بعد گفته می شود ـ نزدیك ترین فرد مخارج آنان را ندهد.
(مسأله 3010) بنابر مشهور، نفقه اولاد بر پدر و پدران او به ترتیب هر كدام كه نزدیك تر باشند واجب است، پس «پدر» بر «جدّ» و جدّ بر «پدر جدّ» مقدّمند، و اگر هیچ یك از آنان نباشند یا نتوانند و یا به وظیفه خود عمل نكنند، بر «مادر» واجب است و اگر
ــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ «واجب عینی» به واجبی می گویند كه بر تك تك افراد واجب باشد و با انجام دادن دیگران از انسان ساقط نشود، مانند: نماز و روزه; و در مقابل «واجب كفایی» واجبی است كه اگر فرد یا افراد نسبت به آن اقدام نماید از عهده دیگران ساقط می شود، مانند: تدفین میّت مسلمان.
[510]
مادر نباشد یا نتواند و یا ندهد، بر «مادرِ پدر» و «پدرِ مادر» و «مادرِ مادر» به شركت و به طور مساوی واجب می شود; همچنین اگر پدر و مادر انسان از كار افتاده شوند و دارایی نداشته باشند، نفقه آنان بر اولاد و نیز فرزندان آنان كه تمكّن دارند، به ترتیب طبقات، هر چند پایین روند ـ پسری باشند یا دختری ـ واجب است، و اگر شخص فقیر هم پدر و هم فرزند داشته باشد باید نفقه او را به شركت و به طور مساوی بپردازند و پسر و دختر در این جهت فرقی ندارند; همچنین است بنابر احتیاط اگر شخص فقیر هم مادر و هم فرزند داشته باشد، و اگر پدر و اولادِ اولاد داشته باشد، نفقه او بر پدر واجب است، و اگر مادر و اولادِ اولاد داشته باشد، بر مادر واجب است، و اگر اولادِ اولاد با جدّ و جدّه با هم باشند، باید نفقه او را به شركت و به طور مساوی بپردازند، و بنابر احتیاط واجب، ترتیبی كه در این مسأله گفته شد باید رعایت شود.
(مسأله 3011) نفقه خود انسان بر نفقه زوجه مقدّم است، و نفقه زوجه بر نفقه خویشانِ واجب النّفقه مقدّم می باشد، و در خویشان واجب النّفقه نیز، نفقه فرد نزدیك تر بر فرد دورتر اولویّت دارد، مثلاً نفقه پدر بر نفقه جدّ یا نفقه اولاد بر نفقه اولادِ اولاد مقدّم می باشد.
(مسأله 3012) اگر فرزندِ صغیری، خود اموال و دارایی داشته باشد، ولیّ او می تواند از اموال خود او مخارجش را تأمین نماید.
(مسأله 3013) اگر شخص متمكّن از دادنِ نفقه واجب النّفقه خودداری نماید، حاكم شرع او را مجبور می كند تا نفقه او را بدهد، و اگر ممكن نشد، حاكم شرع از مال او برداشته و هزینه زندگی آنان را تأمین می كند.
(مسأله 3014) انسان نمی تواند «زكات» و «خمس» و «كفّارات» خود را به افراد واجب النّفقه خود بپردازد.
(مسأله 3015) علاوه بر تأمین مخارج فرزند، تربیت صحیح و اِشراف بر امور وی و آموزش خواندن و نوشتن و شنا و نیز تزویج او پس از بلوغ، از حقوق فرزند بر پدر می باشد.
(مسأله 3016) در صورتی كه فرزند نیاز به ازدواج داشته باشد ـ به نحوی كه با ترك آن به حرام می افتد ـ بر پدر واجب است نسبت به آن اقدام نماید; همچنین در صورت نیاز شدید پدر یا مادر به ازدواج و توانایی فرزند، واجب است فرزند نسبت به آن اقدام
[511]
نماید.
(مسأله 3017) سزاوار نیست پدر و مادر با تفاوت و تبعیض بین اولاد، مالی را به آنان ببخشند، مگر این كه بعضی از آنها نیازمند یا دارای امتیازات عقلی و شرعی باشند.
اوّل: زن دائم، و همچنین زن موقّتی كه هنگام اجرای عقد شرط نفقه كرده باشد.
دوم: پدر و مادر و همچنین پدران و مادران آنان، هر چه بالا روند.
سوم: فرزندان و نیز اولاد آنان، هرچه پایین روند.
(مسأله 3008) بجز سه دسته ای كه در مسأله قبل بیان شد، خویشاوندان دیگر همچون برادر، خواهر، عمو، عمّه، دایی، خاله و اولاد آنان، واجب النّفقه نیستند ولی مستحب است در صورتی كه نیازمند باشند و انسان توانایی داشته باشد، نفقه آنان را نیز بدهد.
(مسأله 3009) احكام نفقه زن در مسأله 2881 و بعد از آن گذشت، ولی مخارج دو دسته دیگر در صورتی واجب می شود كه خود آنها مال و توانایی كسب و كار نداشته باشند و انسان علاوه بر توانایی، نزدیك ترین فرد به آنان باشد و یا ـ به ترتیبی كه در مسأله بعد گفته می شود ـ نزدیك ترین فرد مخارج آنان را ندهد.
(مسأله 3010) بنابر مشهور، نفقه اولاد بر پدر و پدران او به ترتیب هر كدام كه نزدیك تر باشند واجب است، پس «پدر» بر «جدّ» و جدّ بر «پدر جدّ» مقدّمند، و اگر هیچ یك از آنان نباشند یا نتوانند و یا به وظیفه خود عمل نكنند، بر «مادر» واجب است و اگر
ــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ «واجب عینی» به واجبی می گویند كه بر تك تك افراد واجب باشد و با انجام دادن دیگران از انسان ساقط نشود، مانند: نماز و روزه; و در مقابل «واجب كفایی» واجبی است كه اگر فرد یا افراد نسبت به آن اقدام نماید از عهده دیگران ساقط می شود، مانند: تدفین میّت مسلمان.
[510]
مادر نباشد یا نتواند و یا ندهد، بر «مادرِ پدر» و «پدرِ مادر» و «مادرِ مادر» به شركت و به طور مساوی واجب می شود; همچنین اگر پدر و مادر انسان از كار افتاده شوند و دارایی نداشته باشند، نفقه آنان بر اولاد و نیز فرزندان آنان كه تمكّن دارند، به ترتیب طبقات، هر چند پایین روند ـ پسری باشند یا دختری ـ واجب است، و اگر شخص فقیر هم پدر و هم فرزند داشته باشد باید نفقه او را به شركت و به طور مساوی بپردازند و پسر و دختر در این جهت فرقی ندارند; همچنین است بنابر احتیاط اگر شخص فقیر هم مادر و هم فرزند داشته باشد، و اگر پدر و اولادِ اولاد داشته باشد، نفقه او بر پدر واجب است، و اگر مادر و اولادِ اولاد داشته باشد، بر مادر واجب است، و اگر اولادِ اولاد با جدّ و جدّه با هم باشند، باید نفقه او را به شركت و به طور مساوی بپردازند، و بنابر احتیاط واجب، ترتیبی كه در این مسأله گفته شد باید رعایت شود.
(مسأله 3011) نفقه خود انسان بر نفقه زوجه مقدّم است، و نفقه زوجه بر نفقه خویشانِ واجب النّفقه مقدّم می باشد، و در خویشان واجب النّفقه نیز، نفقه فرد نزدیك تر بر فرد دورتر اولویّت دارد، مثلاً نفقه پدر بر نفقه جدّ یا نفقه اولاد بر نفقه اولادِ اولاد مقدّم می باشد.
(مسأله 3012) اگر فرزندِ صغیری، خود اموال و دارایی داشته باشد، ولیّ او می تواند از اموال خود او مخارجش را تأمین نماید.
(مسأله 3013) اگر شخص متمكّن از دادنِ نفقه واجب النّفقه خودداری نماید، حاكم شرع او را مجبور می كند تا نفقه او را بدهد، و اگر ممكن نشد، حاكم شرع از مال او برداشته و هزینه زندگی آنان را تأمین می كند.
(مسأله 3014) انسان نمی تواند «زكات» و «خمس» و «كفّارات» خود را به افراد واجب النّفقه خود بپردازد.
(مسأله 3015) علاوه بر تأمین مخارج فرزند، تربیت صحیح و اِشراف بر امور وی و آموزش خواندن و نوشتن و شنا و نیز تزویج او پس از بلوغ، از حقوق فرزند بر پدر می باشد.
(مسأله 3016) در صورتی كه فرزند نیاز به ازدواج داشته باشد ـ به نحوی كه با ترك آن به حرام می افتد ـ بر پدر واجب است نسبت به آن اقدام نماید; همچنین در صورت نیاز شدید پدر یا مادر به ازدواج و توانایی فرزند، واجب است فرزند نسبت به آن اقدام
[511]
نماید.
(مسأله 3017) سزاوار نیست پدر و مادر با تفاوت و تبعیض بین اولاد، مالی را به آنان ببخشند، مگر این كه بعضی از آنها نیازمند یا دارای امتیازات عقلی و شرعی باشند.